بحران اوکراین

 «جنگ سرد جدید»

پس از فروپاشی اتحاد جمهوری­های شوروی پیشین، لیبرالیزم غربی به سرکردگی ایالات متحد امریکا، ذوق­زده­ی پیروزی­یی شد که در نتیجه­ی پایان جنگ سرد بدست آمده بود. حالا دیگر نه خبری از رقیب سرسختی چون شوروی بود و نه هم قدرت تازه­یی که بتواند هماورد ژیوپولیتیک امریکا در جهان باشد. خودسری­های ناتو و عضوگیری­اش از کشورهای حوزه­ی بالکان، با سکوت از سوی روسیه تحمل شد. امریکایی­ها اما با راه­اندازی انقلاب­های رنگی در همسایگی روسیه تلاش کردند تا ساحه­ی نفوذ این کشور را تنگ­تر کنند؛ مساله­یی که روسیۀ تازه برخاسته از میان آوار اتحاد جمهوری­های شوروی را عصبانی کرد. پشتیبانی قاطع از رژیم بشار اسد در سوریه و بهره­برداری از بحران اوکراین از راه­هایی بود که پوتین میتوانست انتقام تحقیرهای غرب را بگیرد. 

سیاست غرب به هدف سرنگونی رژیم بشار اسد در سوریه موثریت زیادی نداشت و به عکس روسها نقش­شان را خوبتر بازی کردند. در اوکراین هم ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه موفق شد تا شبه­جزیره­ی کریمیه را به خاک کشورش بی­افزاید؛ کاری که با واکنش تند اتحادیه­ی اروپا و ایالات متحد امریکا روبرو شد و تحریم­ها علیه روسیه را در پی آورد. اما خلاف تمام هشدار و تهدیدهای غرب در پیوند به دخالت روسیه در بحران اوکراین، مسکو راه خودش را رفته و با پشتیبانی از شورشیان لوهانسک و دونتسک، سیاست منطقوی خود را فعالتر از گذشته پیش برده است. ایالات متحد امریکا و اتحادیه­ی اروپا که از دولت اوکراین در برابر شورشیان هواخواه روسیه پشتیبانی میکنند، با افزایش تحریم­ها علیه روسیه تلاش کرده اند تا مانع پیش­روی­های دولت پوتین شوند. در حالیکه هردو طرف درگیر در بحران اوکراین (روسیه و غرب) خواهان آتش­بس و برقراری صلح در این کشور هستند، دولت کیف و شورشیان هواخواه روسیه توافق­های آتش­بس دوطرفه را نادیده گرفته و دست به حمله­های نظامی علیه هم زده اند. 

درگیری میان شورشیان لوهانسک و دونتسک و دولت اوکراین، وضعیتی را پیش آورده که برخی از آگاهان مسایل جهانی از آن به عنوان «جنگ سرد جدید» یاد میکنند. میخایل گورباچف، آخرین رهبر شوروی پیشین اخیراً هشدار داده است که «جهان در آستانه­ی یک جنگ سرد جدید است. بعضی‌ها می‌گویند که این جنگ شروع شده است.»

 

با توجه به گسترش جنگ رسانه­ ایی غرب علیه روسیه، وضع تحریم­های اتحادیه­ی اروپا و ایالات متحد امریکا علیه مسکو و به عکس، ادامه­ی همکاری روسیه با شورشیان جدایی­طلب لوهانسک و دونتسک، و تنش­هایی که پیش و پس از بحران اوکراین میان غرب به سرکردگی دولت ایالات متحد امریکا و روسیه (به ویژه در خصوص مساله­ی نصب سپر دفاع موشکی ناتو در اروپا) پدید آمده، میتوان مدعی شد که «جنگ سرد جدید» از مدتها پیش آغاز شده و در حال شدت­گیری بیشتر است. 

روسیه­ی امروز دیگر آن کشور بحران­زده­ی سالهای فروپاشی شوروی نیست. مقامهای بلندپایه­ی روس بارها تأکید کرده اند که زیر بار تک­روی­های تحقیرآمیز غرب به رهبری ایالات متحد امریکا نمی­روند. ولادیمیر پوتین در یک بحث جهانی در والدای گفت: «دوست دارد امریکا پایش را از امور مربوط به روسیه بیرون بکشد و از این که وانمود کند جهان را اداره میکند، خودداری کند.»

تازه­ترین موضع­گیری را هم ­سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه­ی روسیه در کنفرانس امنیتی مونیخ داشت. وی گفت: «غرب باید تصمیم بگیرد که خواستار چگونه ساختاری از امنیت است: بدون روسیه، با روسیه یا علیه روسیه.» این موضع­گیری­ها نشان میدهد که دوران یکه­تازی­های امپریالیستی ایالات متحد امریکا در حال به سر رسیدن است. 

در حال حاضر شورشیان هوادار روسیه در شرق اوکراین از موقف برتر نظامی برخوردار اند و به نظر میرسد که آلمان و فرانسه به عنوان سردمداران اتحادیه­ی اروپا به درستی درک کرده اند که جنگ راه حل بحران اوکراین نیست. گفتگوهای 16 ساعته­ی آنگلا مرکل، نخست وزیر آلمان و فرانسوا اولاند، رئیس جمهور فرانسه با ولادیمیر پوتین در مینسک که منجر به توافق صلح میان طرفهای درگیر شد، دلیل این ادعا است. اما نگاه کوتاه به خواستهای طرف­های درگیر در بحران اوکراین، نشان از این دارد که تنش­های کنونی میان شورشیان هوادار روسیه و دولت کیف ریشه­دارتر از آنست که توافقهای کنونی میان سران روسیه، آلمان و فرانسه بتواند به آن پایان دهد. 

دولت اوکراین خواستار برگرداندن مناطق جداشده به قلمرو خود و خلع سلاح شورشیان است. شورشیان اما در حالیکه با درخواست خلع سلاح مخالفت میکنند، خواهان به رسمیت­شناخته­شدن جمهوری­های لوهانسک و دونتسک هستند. روسیه خواهان دادن خودمختاری به مناطق لوهانسک و دونتسک، بازنگرداندن شبه­جزیره­ی کریمیه به اوکراین، خروج کامل نیروهای این کشور از مناطق جنگی و خواستار ضمانت­های حقوقی برای روس­زبانهای شرق اوکراین است.

ایالات متحد امریکا و اتحادیه­ی اروپا اما میخواهند که تمامیت ارضی اوکراین احیا شود، دخالت­های روسیه در اوکراین پایان یابد، نیروهای روسی از شرق اوکراین بیرون شده و «دموکراسی» کامل در لوهانسک و دونتسک برقرار گردد.

تا کنون هیچ یک از طرفهای درگیر خواستهای طرف مقابل را نپذیرفته و آنچه رویش به توافق رسیده اند، برقراری آتش­بس بوده که آنهم به زودی شکسته شده است. به هر حال، بحران اوکراین نشان از حادشدن تضادهای امپریالیستی میان روسیه و ایالات متحد امریکا دارد و به نظر نمی­رسد که به سادگی فروکش کند. به ویژه اگر پای چین به عنوان نخستین اقتصاد دنیا (که از نظر بودجه­ی نظامی پس از امریکا مقام دوم را دارد) در درازمدت به این تنش کشیده شود، «جنگ سرد جدید» همچنان سرد باقی نخواهد ماند و منجر به برخوردهای نظامی هولناک خواهد شد.