هيزل ډیکنز، د کارگري هنر سپيڅلى وجدان

هره طبقه د خپلو احساساتو د بيانولو لپاره خپل هنرمندان لري. زياركښان وي كه شتمن او بډايه، هر يو يې احساسات او عواطف لري. د زياركښانو احساسات او عواطف د ټولنې له اكثريتو خلكو او پرګنو سره تړاو مومي، كه چيرې يو زياركښ د نړۍ په هر ګوټ کې د هر ډول ستم قرباني شي، د نورو زياركښانو احساسات راپاروي او خپله خواخوږي ورسره شريكوي. يو زياركښ په هيڅ ډول نشي كولاې خپل احساسات او عواطف له شتمن او بډای سره شريك كړي. همدا ډول د يوه پانګوال او شتمن سوداګر احساسات له كارګرانو او دهقانانو سره شريك كيداې نشي. له همدې امله هره طبقه داسې هنرمندان لري چې د همغې طبقې په اړه او په ګټه خپل هنر كاروي. د زياركښانو هنرمندان په خپلې موسيقۍ او ترانو كې د همدې زياركښو طبقو احساسات، عواطف، دردونه، آرمانونه او د خلاصون لارې چارې پنځوي، په داسې حال كې چې د شتمنو هنرمندان د زلفو په تارونو كې نڅيږي او هنر او موسيقي د ولسونو د تخدير لپاره كاروي، او ځینې آن د دې زلند جلاد او هغې خونړي جلاد په ستاینه کې خپل ستونې ککړوي او داسې مردارې او شخړې بادوي چېِ باید د جلادانو د چوپړانو په توګه یوه ورځ حساب ورکړي!

دا په اصطلاح هنرمندان نه درد پيژني او نه رنځ؛ هره ګړۍ رنځ او درد ویني، وینه او لوګي ګوري، ګوري چې ولس یې د ښکیلاکګرو د جګړې په بلکه کې سوځي، خو دومره سپين سترګي او بی حیا او شنډ دي چې د دې ټولو په لیدلو او اوریدلو سره بیا هم خپل ستونی په تور مارکیټ کې پلوري څو جیبونه په چټلو پیسو ډک کړي.

خو د داسې کنګل وجدانه هنرمندانو تر څنګ داسې سپیڅلي وجدانونه هم شته چې خپل هنر او ګوګل د محرومو او بیوزلو خلکو د دردونو او کړاونو د فریاد لپاره کاروي؛ چې یوه یې هم هيزل ډیکنز ده.

هیزل ډیکنز د ۲۰۱۱ كال د اپريل په ۲۲ نيټه په ۷۵ كلنې كې سترګې له نړۍ پټې كړى. كه څه هم نوموړې دا نړۍ د تل لپاره پريښوده خو د هغې د ستونې فريادونه او نغمې هغه نارامه هنګامې دي چې د تل لپاره به، تر هغه چې په نړۍ كې زياركښان استثماريږي، د كلنګ، بيلچو، لور او څټك او د ماشينونو په آوازونو كې شيبه په شيبه د خلاصون سرودونه وغږوي او د سكرو د كانونو په تروږمو كې به رڼا وشيندي. 

هيزل د امريكا د ويرجينيا ايالت په يوې كارګرې كورنۍ كې وزيږيده او د لومړنيو كلونو په پيل سره د كارګرې طبقې له رنځ او درد سره آشنا شوه. ورونه يې د سكرو د كانونو كارګران ول او په خپله هم وروسته له دې چې د سكرو صنعت له ركود سره مخامخ شو، د كارګرونو په كتار كې ودريده.

هيزل خپل هنري فعاليت په ۱۹۶۰ لسيزې كې د آپاچي سيمې د كانونو د كارګرانو او په ځانګړي توګه د ښځينه كارګرانو د رنځيدلي او كړيدلي ژوند په اړه د سيمه ايزو ترانو په ويلو سره پيل كړ. له هغه ځايه چې هيزل په كارګري چاپيريال كې ژوند كاوه نو ترانې يې هم د كارګرانو په خدمت كې وې او په هره مصرعه کې یې د كارګرې طبقې ایمان انځوراوه.

د هغې په ترانو كې د هغو كارګرانو انځور وينو چې د كارخانو د بنديدلو له امله نابود او په كانونو كې د چاودنې له امله مړه شوي دي او ان د هغو ځوانو او پيغلو كارګرانو رنځونه په کې وینو چې د ګډ ژوندانه شيبې په خوښۍ سره پيلوي خو د مالي بيوزلۍ له امله دا خوږ ژوند په ترخو شیبو کې له لاسه ورکوي، یعنې لوږه او بیوزلي آن مینه ورله وژني!

هيزل د ښځينه او نارينه كارګرانو پر اتحاد باور درلود او د زبيښاك په وړاندې مبارزه يې هغه ګډه مبارزه ګڼله چې ښايي ميرمنې او سړي، دواړه يې د يوه هدف په توګه ومني او په مشترک ډول ورته كار وكړي. هغه وايي: «د ډيرو كسانو په خلاف، زه نشم كولاې د كارګرې طبقې د ميرمنو رنځ او درد د كارګرې طبقې له نارينه څخه جلا كړم. زه پوهيږم چې ښځو تل ډير سخت ژوند درلودلى دى او فكر كوم چې په راتلونکي کې به یې هم ولري. دا ښکاره ده چې تر خورا زیات ستم لاندې انسانان، تل ډير سخت ژوند لري. خو هيڅوك د خلاصون لاره موږ ته پرانیستلی نشي، دا کار یوازې په خپله کولای شوو. دا (له ستمونو څخه د لارې پرانيستل) يوه جګړه او مبارزه ده. نو، زه په خپل منځ كې (د كارګرې طبقې د ميرمنو او سړيو تر منځ) كوم اختلاف او جلاتوب نه وينم. نو ځكه زموږ جګړه او مبارزه، مشتركه جګړه او مبارزه ده.»

د «ښكلې كوچنۍ مرغۍ» ترانه د هيزل ډیکنز هغه ښايسته ترانه ده چې نوموړې په سمبوليك ډول د هغو كارګرانو د ستايلو لپاره ويلې ده چې هڅه لري ځانونه د كارګري ژوند له ستونزو او ربړونو څخه وژغوري:

والوزه ښكلې كوچنۍ مرغۍ

والوزه

چې آزاده شې

ابدي آزادۍ ته ورسيږې

والوزه!

 والوزه!

اى ښكلې كوچنۍ مرغۍ

والوزه،

په هسکو هسکو کې پرواز وکړه

پرواز وکړه تر هغه ځایه

چې نور ورته د ژمي سوړ باد ونه رسي.

كله چې د هيزل ورور - د كان يو كارګر - د سګو د سرطان له امله ومړ، هيزل دا ترانه د هغه په ياد وويله چې په كې په ښه ډول د سكرو د كانونو د كارګرانو ژوند انځور شوى دى:

د ژور ټاټوبي د رنځونو او لوږې په يوه فقيرانه كور كې

چيرې چې وياړنه

له انسان سره پردۍ ده

له يوه فنا شوي سړي سره پردۍ ده

چيرې چې د انسان روح او ځان

تر وروستۍ شيبې پورې

د فاسد شوي جسم د زوال تر شيبې پورې

د سكرو په غبار او دوړې ككړ دى

او چيرې چې دا تباه شوى سړى

له نابود شويو تورو سګو څخه

بل مل نه لري!

ناڅاپه راورژیده یوه پاڼه

                                                                 فرهاد ویاړ   

شعر یې

تپانده

کلیمې یې

څپانده

باور یې

د توفاني بادونو په ګرداب کې

                                  لمبه وهله هسکه

                                   څپه وهله مسته 

ایمان یې

سره سپرغۍ په تروږمه کې

د ورغوي سکروټې یې ځلانده په نغمه کې

ګوګل یې ډک په مینه

د زړه اور یې پورته په وږمه کې

لپه لپه ستوري یې شیندل

                            په هنګامه کې.

سینه یې په پولادو وه سینګاره

د لاس ګوتې یې نڅاګرې وې

                              پر پاڼه

هر توری یې په وینو لوند و

هره مصرعه یې په قهر لړلې

هره کرښه یې  فریاد د هیلې

هره قافیه یې نڅا د مینې

                    *

ناڅاپه راورژیده یوه پاڼه

ناڅاپه فریاد پورته شو له ما نه

لمر راپریوت پر لیمو

څاڅكی

راوبهید په اننګو،

سره وياله رهي شوه ناکراره

د یار  زړه په رپيدو شولو آرامه

پورته شول ګامونه له ننګ سره

پورته شول فریادونه له آهنګ سره.  

لیبیا د اور په لمبو کې

دیکتاتور معمر قذافي چې په 1969 کال کې د پوځي کودتا له لارې واک ته ورسید، ۴۲ کاله یې د لیبیا پر کړیدلي او بیوزلي ولس واکمني وکړه. بالاخره د ناټو د بمباریو او د «بنغازي شورا» د بریدونو له کبله له تریپولي څخه وتښتید او ښار یې د «ملي انتقالي شورا» ځواکونو ته خوشې کړ. که څه هم معمر قذافي ته وفادار ځواکونه لاتر اوسه په څلورو ښارونو کې مقاومت کوي، خو هغه څه چې څرګند دي، دا چې ناټو ملا تړلې څو د «ملي انتقالي شورا» په مټ، لیبیا تر خپلې ولکې لاندې راولي. 

ناټو چې د سړې جګړې پر مهال د سترو پانګه والو هیوادونو لخوا د ورشو تړون په وړاندې منځ ته راغله، پرته له دې چې د امپریالیستو هیوادونو د ګټو لپاره کار وکړي، بله موخه نه لري. دغه سازمان په 90 لسیزه کې پر بالکان برید وکړ او د زرګونو بې دفاع انسانانو له وژلو وروسته یې د یوګوسلاویا په څیر پرمختللی، متحد او یو موټی هیواد په کنډواله بدل او بیا یې دړې وړې کړ څو وکړای شي له هر یو څخه د مریي په توګه کار واخلي. ناټو د ۲۰۰۱ کال په پای کې د سپتامبر 11 له پیښې وروسته د امریکا په مشرۍ پر افغانستان برید وکړ، څو زموږ هیوادوالو ته «دموکراسي» راولي. د نوموړي سازمان سرتیرو د بالکان په څیر په افغانستان کې هم زرګونه بې ګناه افغانان په وینو ولړل، لسګونه کلي او سلګونه کورونه یې د بمباريو په ترڅ کې ویجاړ کړل، چې د افغانانو د وژلو او پر کلیو او کورونو د بمباریو دغه لړۍ لا دوام لري.

پر افغانستان له برید وروسته د لیبیا وار راورسید چې د ناټو سرتیرو د دیکتاتورۍ د له منځه وړلو تر نوم لاندې ورباندې برید کړی. پانګه والو هیوادونو له کلونو راهیسې د لیبیا پر تیلو او نورو ځمکنیو زیرمو سترګې سرې کړې وې او د لاسته راوړلو لپاره یې پلمه لټوله. لیبیا 42 میلیارد بیلر (هر بیلر 159 لیتر) تیل لري، هره ورځ 1.8 میلیون بیلر تیل تولیدوي، د دې هیواد د بډایه غازو زیرمې 1500 میلیارد متر مکعبو ته رسیږي، د سرو زرو د زیرمو ارزښت یې میلیاردونه ډالره دی، د نړۍ د څښاک اوبو تر ټولو ستره زیرمه لري چې پنځه زره کلن تاریخ لري او ارزښت یې د دې هیواد د تیلو او غازو پنځه چنده دی. په لیبیا کې لا جګړه روانه ده، خو ستر پانګه وال شرکتونه لکه د فرانسې د تیلو ټوټل شرکت سهم له 3 څخه 4 ته لوړ شو، دا په دې معنا چې پانګه والو د لیبیا د زیرمو او پانګو داړلو ته غاښونه تیز کړي.

لیبیایي ولس له دومره زیرمو او پانګې سره سره د معمر قذافي د واکمنۍ پر مهال له ډول ډول ستونزو سره مخامخ و او نوموړي په 42 کلونو کې پر استبداد او دیکتاتورۍ خپل حکومت وساته او ویې ونکړای شول چې خپل ولس ته سوکاله ژوند برابر کړي. وروسته له دې چې د افریقا په شمال او منځني ختیځ کې عربي هیوادونه د خپلو مستبدو دولتونو پر ضد راپاڅیدل، د لیبیا ولس هم له دې کاروان سره مل شو څو د معمر قذافي د دیکتاتورۍ، استبداد او ظلم 42 کلنه واکمني پای ته ورسوي، خو د ولسونو دقیام او پاڅون اړخ د ناټو او سترو پانګه والو هیوادونو لخوا د لیبیا د تیلو او نورو سرچینو د لاسته راوړلو لپاره بدل شو او ولسونه ورڅخه جلا شول. اوس یوازې د لیبیا بنسټپال او ناټو په ګډه د ټولې خاورې د نیولو هڅه کوي.

ناټو د مارچ له 31 څخه د اګست تر 21 پورې له 19751 څخه زیات هوایي بریدونه تر سره کړل او په دې ترڅ کې د دې هیواد د اوبو سیستم په سلو کې 80 له منځه تللی، د اکثرو ښارونو برښنا بنده شوې؛ ودانۍ، روغتونونه، ښوونځي، پلورنځي او دولتي ادارې او نور عام المنفعه تاسیسات له منځه تللي. د یرغلګرو د بریدونو له پیله تر اوسه د 50000 په شاوخوا کې بې دفاع لیبیاییان وژل شوي، 120 زره ټپیان او 500 زره کډوالۍ ته اړ شوي.

پانګه والو هیوادونو پر لیبیا باندې د بمبارۍ پر مهال د دې هیواد شتمني کنګل کړه، په داسې حال کې که چیرې دوی له لیبیایي ولس څخه د ملاتړ هدف درلودلای، نو یوازې د قذافي او کورنۍ او د دولت د جګپوړو چارواکو شتمني یې باید کنګل کړې وای، نه د ټول هیواد. په هماغه وخت کې هوګو چاویز وویل: دغه تحریم له ولس څخه ملاتړ کولو سره تړاو نه لري او موخه یې نړیوال بانک او د پیسو نړیوال صندوق ته بیرته انحصار ورکول دي.

دا د هر هیواد د ولس دنده ده چې مستبد او دیکتاتور رژیم ړنګ کړي، نه دا چې له بهر څخه داسې یو سازمان یا هیوادونه چې په خپله د جنایتونو او خیانتونو تور تاریخ لري، د دیکتاتورۍ د له منځه وړلو په پلمه پر آزاد او خپلواک هیواد یرغل وکړي او ولسونه یې په وینو او خاورو ولړي. ناټو او ستر پانګه وال هیوادونه به پر لیبیا باندې د یرغل له لارې یوازې هغه هیواد په کنډواله بدل کړي او د قذافي د دولت پرتله به لیبیاییان له لا زیاتو ستونزو، کړاونو او ربړونو سره مخامخ کړي.

سپټمبر ۱۱، او پر هیوادونو د تیري پلمه

له هغه مهاله چې د القاعده لخوا د امریکا پر سوداګریزو برجونو او پنټاګان د سپټمبر په ۱۱ نیټه بریدونه تر سره شول، پوره لس کاله تیریږي. له بریدونو سمدستي وروسته، د امریکا ولسمشر جورج بوش اعلان وکړ چې یا زموږ سره یا زموږ دښمنان! دغو ترهګریزو بریدونو درې زره بې ګناه انسانان ووژل او زرګونه کورنۍ یې د ویر او ماتم په ټغر کښینولې. په تاریخ کې د لومړي ځل لپاره د امریکا په څیر د ستر او پانګه وال هیواد حیثیت او اعتبار له خاورو سره خاورې شو. امریکایي چارواکو د دغو بریدونو د تر سره کولو لپاره القاعده شبکه مجرمه وګڼله، هغه ترهګریزه شبکه چې د اتیایمې لسیزې په پای کې د امریکا د متحدو ایالتونو لخوا د سړې جګړې پر مهال د شوروي اتحاد پر ضد جوړه شوې وه.

امریکایي چارواکو د سپټمبر ۱۱ د غچ اخیستنې په لومړي ګام کې افغانستان په نښه کړ، ځکه د القاعده شبکې مشر اسامه بن لادن په افغانستان کې د طالبانو «میلمه» و. جورج ډبلیو بوش پر افغانستان باندې د برید کولو امر ورکړ، چې د ۲۰۰۱ کال د اکتوبر په اوومه نیټه د امریکایي الوتکو بمباري پر افغانستان پیل شوه. دا له القاعده څخه د غچ اخیستنې او د ترهګرۍ ضد جګړې تر نوم لاندې پر هیوادونو د تیري کولو پیلامه وه.

د سترو پانګه والو هیوادونو او په ځانګړي توګه د امریکا د متحدو ایالتونو لخوا د ترهګرۍ ضد جګړه هغه پلمه وه چې دغو هیوادونو له افغانستان وروسته پر عراق برید وکړ. عراق په ۲۰۰۳ کال کې د امریکایي سرتیرو د ټانکونو، جنګي الوتکو او د مرمیو په باران کې وسوځید او لسګونه زره عراقیان ووژل شول. د عراق شخړه لا پای ته رسیدلې نه ده چې پانګه والو هیوادونو پر لیبیا برید وکړ، څو له افغانستان او عراق وروسته په لیبیا کې د وینو حمام جوړ کړي.

د ناټو سازمان مشر انډرس فو راسموسن د سپټمبر ۱۱ د لس کلنۍ په درشل کې اعلان وکړ چې له سپټمبر ۱۱ وروسته نړۍ زیاته خوندي شوې او یو شمیر ترهګریز سازمانونه له منځه تللي دي. راسموسن په دې ښه پوهیږي چې نړۍ د سپټمبر ۱۱ له پیښې وړاندې زیاته خوندي وه او له هغې وروسته هغه هیوادونه چې هیڅکله د ترهګریزو بریدونو شاهد نه وو، اوس د ترهګرو تر برید لاندې راغلي، دا په دې معنا ده چې ټیکاو او خوندیتوب په نړۍ کې له منځه تللی، خو هغه د دې لپاره چې د ناټو او سترو پانګه والو هیوادونو د جنایت او ظلم څیره پټه کړي، مجبور دی چې دروغ ووایي.

همدا اوس د نړۍ داسې لویه وچه نشته چې په کې د ترهګرۍ لمبې بلې نه وي. زیاتره هیوادونه د ترهګرو تر بریدونو لاندې راغلي او په تیرو لسو کلونو کې د نړۍ په ګوټ ګوټ کې د ترهګرو په بریدونو کې زرګونه بې ګناه انسانان وژل شوي. دا چې راسموسن پر دغو ټولو واقعیتونو سترګې پټوي، هغه او نور یاران یې غواړي چې ناټو په خپلو عملیاتو کې بریالۍ ښکاره کړي. په داسې حال کې چې ناټو او ستر پانګه وال هیوادونه په خپله د ترهګرۍ اصلي زیږنده ګڼل کیږي، دوی به څرنګه وکړای شي نورو هیوادونو ته ټیکاو او خوندیتوب ورپه برخه کړي. له دې کبله تر څو چې د ناټو سازمان موجود وي او په امپریالیستي هیوادونو کې نظامونه بدل نشي، تر هغو به ترهګري د نړۍ د بیوزلو هیوادونو لپاره تر ټولو ستر ګواښ او د ترهګرۍ ضد جګړه به پر خپلواکو هیوادونو د تیري کولو اصلي پلمه وي، ځکه ترهګري او امپریالیزم د یوې سکې دوه مخه ګڼل کیږي.